Hna soifua moni ai Iesu? E iai ni fa'amaoniga?
O la tatou kalena atoa e faavae ia Iesu, le tagata mai Nasareta. E faitau miliona tagata i le salafa o le lalolagi o loo taʻua i latou lava faatasi ma ona soo. Ae pe mafai ea ona faamaonia ma le mautinoa sa soifua moni o ia? O le mea moni, e faigata ona maua le faʻamaoniga, pe a uma ona tatou talanoa e uiga i se tagata na maliu i le 2,000 tausaga talu ai, ae o loʻo i ai le tele o faʻamaoniga faʻasolopito mo se Iesu na taʻua o Keriso ma sa faasatauroina.
Iesu i le Tusi Paia
O tala e sili ona tāua o tala o ē na suitulaga iā te ia, o evagelia a Mataio, Mareko, Luka ma Ioane. Latou te faamatalaina se tala auiliili e uiga ia Iesu, lona soifuaga ma lona maliu. Na amata mai i le faitau sefulu o tausaga talu ona mavae Iesu, ae i le vaaiga i le talafaasolopito o nei lipoti e fai si latalata i le peresona o Iesu ma lona siʻosiʻomaga. I totonu o evagelia o loʻo i ai se faʻafefiloi o le maliliega malosi i manatu tutotonu ma faʻailoga eseesega i le tele o auiliiliga. Mo le au tusitala faasolopito, o loʻo vaseina ai lo latou faʻamaoni o ni puna. Pe a faatusatusa i isi tala faasolopito, e latalata tele le talalelei i mea na tutupu: o le talaaga muamua o Alexander le Sili na tusia e Plutarch ma Arrian i le 400 tausaga talu ona maliu. O lo'o ta'ua pea i latou o fa'amatalaga fa'atuatuaina e tusitala fa'asolopito.
Iesu i Tala Iutaia
O le taʻua muamua o Iesu e sau mai le tusitala Iutaia o Flavius Josephus. I lana “Jewish Antiquities” na ia taʻua ai le fasiotia o Iakopo. E tusa ai ma lana faamatalaga, o le uso o Iesu sa “taʻua o le Keriso”. O tusitusiga Iutaia mulimuli ane na faasino foi ia Iesu - i nisi o loo taʻua o ia o se Mesia pepelo. Peitaʻi, e lē o se fesili pe na soifua Iesu pe na faia vavega, ae na o le auala na ia faia ai i le pule a le Atua.
Iesu i tala faasolopito
Na taʻua foʻi e le toʻatele o tusitala o talafaasolopito o Roma Iesu i se tasi ituaiga po o se isi. Ua saunia e Thallus se vaaiga lautele i le uluaʻi senituri o le talafaasolopito o le Metitirani i sasaʻe mai le taua o Troy e oo mai i le taimi nei. I totonu o lea na ia taumafai ai e tetee i vavega na siomia ai Iesu ma lona maliu - ae na ia manatu o loo i ai o ia. Na taʻua foʻi e Suetonius, Tacitus, ma Pliny le Itiiti Iesu, lona faasatauroga, ma le Faa-Kerisiano a o lipoti atu Roma ma ona itumalo.
E tusa ai ma mataupu, na feutagaʻi le Lucian Eleni o Samosata ma Iesu pe tusa o le tausaga e 170. Na ia tusia: I le ala, o nei tagata (le au Kerisiano) sa tapuai i le tagata lauiloa o Magus, o le na faasatauroina i Palesitina mo le faailoaina atu o nei mealilo fou i le lalolagi...ua ave e nei tagata matitiva i o latou ulu e ola pea i latou. e i ai le tino ma le agaga, ma o le a ola e faavavau: O le mea lea ua latou inoino ai i le oti, ma o le toatele o i latou e pauu atu ma le loto i ai.”
Pe na Soifua Moni Iesu?
O le i ai o se tagata anamua e matua faigata lava ona faamaonia. Ae o faʻapogai o loʻo faʻamatalaina i luga na faia i ni tulaga e matua ese lava. O latou tusitala o ni tagata tetee, o tagata masalosalo ma e alolofa i le faaKerisiano. Pau lava le mea e tutusa uma ai i latou, o le lē iloa lea o se māfuaaga e masalosalo ai i le iai o Iesu. E lētioa taʻua e tusitala o talafaasolopito le maliu o Iesu o se mea na sili ona faamauina i aso anamua. Peitaʻi, i lenei fesili faasolopito, o loo tatala atoatoa mai ai le tāua o le soifua moni o Iesu mo i tatou.